Wrocław

Pierwszym ośrodkiem akademickim, w którym w czasie zaborów powstały polskie korporacje akademickie był Wrocław.

Wrocławski rynek, koniec XIX wieku.

Od 1741 r. Wrocław (niem. Breslau) należał do Królestwa Pruskiego. W XIX wieku znaczenie i ludność miasta systematycznie rosły. W 1819 r. miasto zamieszkiwało 78 tysięcy osób, w 1870 r. liczba ludności przekroczyła 200 tysięcy, a w 1910 r. 510 tysięcy. Tym samym Wrocław był jednym z większych miast nie tylko Królestwa Pruskiego, ale całego Cesarstwa Niemieckiego. Według spisu ludności z 1910 r. we Wrocławiu niemal 96 % stanowili Niemcy, a niecałe 3 % Polacy.

Uniwersytet Wrocławski powstał w 1811 r. pod łacińską nazwą Universitas Litterarum Wratislaviensis z połączenia dwóch starszych szkół wyższych: założonej w 1702 r. Akademii Jezuickiej (Leopoldina) oraz istniejącego od 1506 r. Uniwersytetu we Frankfurcie nad Odrą (Viadrina). Uniwersytet, Wrocław ok. 1900 r.
W 1911 r. nazwa uczelni została zmieniona na Śląski Uniwersytet Fryderyka Wilhelma (Schlesische Friedrich-Wilhelms-Universität). Od 1811 r. działało pięć wydziałów: teologii katolickiej, teologii ewangelickiej, prawa, medycyny i filozofii. Podobnie jak na innych niemieckich uczelniach wyższych także we Wrocławiu na przestrzeni XIX i w początkach XX wieku liczba studentów wzrosła wielokrotnie. Jeśli w 1811/12 na uniwersytecie studiowało 232, w 1881/82 1444, w 1901/02 1750, w 1911/12 2641, to w 1920/21 już 5105 słuchaczy. Należy dodać, że obok Uniwersytetu we Wrocławiu działały dwie mniejsze i znacznie mniej prestiżowe szkoły wyższe: powstała w 1791 r. Akademia Sztuk Pięknych (Kunstakadmie) oraz założona w 1910 Wyższa Szkoła Techniczna (Technische Hochschule).

Liczba Polaków, którzy w okresie do I wojny światowej studiowali we Wrocławiu, w związku z brakiem precyzyjnych danych jest trudna do określenia. Według opublikowanych w 1910 r. przez A. Karbowiaka danych, w 1876/77 na Uniwersytecie miało studiować 112, w (bez Górnoślązaków), a w 1908 r. - 159 Polaków. Wynikałoby z tego, że w drugiej połowie XIX i w początkach XX wieku polscy studenci mogli stanowić od ok. 10 % do ok. 7 % ogółu studentów.

Herby najstarszych korporacji wrocławskich, 1897 r.

Podobnie jak w innych niemieckojęzycznych ośrodkach uniwersyteckich także we Wrocławiu na życie studentów przemożny wpływ miały korporacje akademickie. Jako pierwsze powstało w 1813 r. (1811 r. ?) Ziomkostwo Silesia i Marchia Coniuncta (Landsmannschaft Silesia et Marchia Coniuncta). Wykształciło się ono w wyniku połączenia ziomkostw Marchia i Silesia, które po założeniu Uniwersytetu we Wrocławiu przeniosły swoje siedziby z innych ośrodków akademickich (Halle (?) i Frankfurt). Miało ono charakter ponadnarodowy i skupiało studentów polskich i niemieckich. Po kilku latach w 1816 r. z Silesii i Marchii Coniuncta wyłoniły się niemieckie ziomkostwo Teutonia (od 1817 r. burszenszaft Teutonia) oraz polskie ziomkostwo Polonia (od 1819 r. burszenszaft Polonia). W wyniku dalszych przeobrażeń w kilka dni po rozwiązaniu w 1819 r. Teutonii jej członkowie założyli dwie do dziś istniejące korporacje Corps Borussia oraz Burszenszaft Arminia (późniejszy Burszenszaft Reczeks).

Liczba korporacji rosła przez cały cały XIX wiek. Łącznie istniało ich przynajmniej kilkadziesiąt. Podobnie jak w innych niemieckich ośrodkach akademickich można wyróżnić różne typu związków korporacyjnych. Najstarszymi i najbardziej prestiżowymi korporacjami były tzw. corpsy skupione w Kösener Senioren Convent Verband (KSCV), w szczególności wspomniana Borussia (1819 r.), Silesia (1821 r.), Lusatia (1832 r.) oraz Marcomania (1864 r.). Herb Marcomannii, ok. 1920 r.Skupiały one studentów pochodzących z najwyższych warstw społecznych. Kolejnymi co do znaczenia były tzw. burszenszafty zrzeszone w Deutsche Burschenschaft (DB), a wśród nich Raczeks (1817 r.), Arminia (1848 r.) oraz Germania (1860 r.). Burszenszafty nie były korporacjami tak ekskluzywnymi jak corpsy. Miały natomiast wyraźniejszy profil ideowy. Do zjednoczenia Niemiec burszenszafty uchodziły za związki demokratyczno-liberalne, po 1870 r. przeszły na pozycje wielkomocarstwowe i nacjonalistyczne. Trzecią tradycyjną grupą korporacji były tzw. ziomkostwa połączone w związku Deutsche Landsmannschaft, m.in. Vandalia (1859 r.), Macaria (1873 r.), Glacia (1865 r.). Pierwotnie tego rodzaju stowarzyszenia skupiały wyłącznie osoby z określonego regionu, w początkach XIX wieku zasada ta przestała być już jednak rygorystycznie przestrzegana, a ziomkostwa społecznie i ideowo sytuowały się zazwyczaj między corpsami a burszenszaftami.

Kartka z okazji 100-lecia Uniwersytetu z herbami korporacji akademickich, Wrocław 1911 r.

W opozycji do starych korporacji od połowy XIX wieku zaczęły powstawać korporacje katolickie. Część z nich należała do Cartellverband der katholischen Studentenverbindungen (CV), m.in. Winfrdia (1856 r.), Salia (1904 r.) oraz Rheno-Palatia (1900 r.). Inne korporacje katolickie, które odrzuciły zwyczaj noszenia czapek i szarf w barwach stowarzyszenia, tworzyły Kartellverband katholischer deutscher Studentenvereine (KV), w tym Unitas (1863 r.), Franco-Borussia (1902 r.), Alania (1905 r.). Istniały także korporacje śpiewacze (Sängerschaft), sportowe (Turnerschaft) i inne. Wśród nich działały korporacje żydowskie, m.in. Viadrina (1886 r.).

Mimo rozpowszechnienia i popularności w niemieckich ośrodkach akademickich modelu organizacyjnego korporacji akademickich, jak się wydaje, nie znajdował on wśród polskich studentów z zaboru pruskiego szczególnego uznania. Tak też było i we Wrocławiu. Choć działające w XIX i początkach XX wieku polskie stowarzyszenia akademickie skupiające słuchaczy wrocławskiej Almae Matris miały podobnie jak korporacje charakter samokształceniowy i towarzyski, to przyjmowały inne formy organizacyjne. Mimo to odnotować należy powstanie i istnienie w tym okresie we Wrocławiu dwóch polskich korporacji akademickich: Polonii i Neo Frankonii. Choć nie były to organizacje trwałe i nie pozostawiły wielu śladów działalności, warte są omówienia. Pierwsza z nich powstała w 1816 r. Polonia jest najprawdopodobniej najstarszą polską korporację akademicką, wyprzedzając pod tym względem Konwent Polonia założony w 1828 r. w Dorpacie oraz Arkonię utworzoną w 1879 r. w Rydze. Z kolei działająca krótko w czasie I wojny światowej quasi-konspiracyjna Neo Frankonia stanowiła swoiste przygotowanie pod powstanie w II Rzeczypospolitej pierwszych korporacji w Poznaniu i Krakowie.

Bibliografia:

1) Georg Lustig, Zur Entwicklungsgeschichte der ältesten Breslauer Studentenverbindungen, Breslau 1923,
2) Krzysztof Popiński, Borussia, Lusatia, Marcomania… Świat burszów, piwiarń i pojedynków. Studenci Uniwersytetu Wrocławskiego 1871-1921, Wrocław 2002.

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 14 X 2010 r.
Ostatnia zmiana: 20 XI 2010 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Polskie korporacje akademickie we Wrocławiu 1816-1918, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 20 XI 2010 r.

O Archiwum  |  Muzeum Korporacyjne  |  Aktualności  |  Kontakt  |   English © Archiwum Korporacyjne     Nota prawna  |  Mapa serwisu  | 
Szukaj    »
created by { re.PUBLIK }