Wilno

Środowisko akademickie Wilna

Drugim po Krakowie najstarszym ośrodkiem akademickim w Polsce dwudziestolecia międzywojennego było Wilno.

Uniwersytet Stefana Batorego, Wilno 1922 r.

Tamtejszy uniwersytet został utworzony z Kolegium Jezuickiego przez króla Stefana Batorego w 1578 r. jako Akademia Wileńska (pełna nazwa Academia et Universitas Societatis Jesu). W 1832 r. zamknięty w ramach represji po Powstaniu Listopadowym został reaktywowany po zakończeniu I wojny światowej w 1919 r. jako Uniwersytet Stefana Batorego. Ponadto w Wilnie istniała także nie posiadająca pełnych praw akademickich powstała w 1930 r. przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej prywatna Szkoła Nauk Politycznych.

Inauguracja r.a. 1929/30 w Sali Kolumnowej USB

Liczba studentów na Uniwersytecie ulegała w latach 1919-1939 znacznym zmianom. Zgodnie z ogólnokrajową tendencją wyraźny wzrost nastąpił w latach dwudziestych, podczas gdy w następnym okresie można zauważyć stabilizację. W roku akademickim 1921/22 studiowało 1729, w 1928/29 3086, w 1930/31 3618, a w 1937/38 3570 osób.

Wileńskie korporacje akademickie

Najstarszą korporacją wileńską był Konwent Polonia, powstały w 1828 r. w Dorpacie. Pod jego opieką tworzyły się od początku lat 20-tych nowe korporacje. Jako pierwsze powstały w 1922 r. Batoria oraz w 1925 r. Vilnensia. W przedwojennym Wilnie działało prawdopodobnie w sumie 25 korporacji. Większość z nich związana była z Uniwersytetem. Jedynie powstałe w drugiej połowie lat 30-tych Orientia, Brygadia i Tataria skupiały słuchaczy Szkoły Nauk Politycznych.

Poczty sztandarowe korporacji na Dziedzińcu Skargi, Wilno 1929 r.

Spośród wileńskich korporacji najstarsze i najsilniejsze należały do Związku Polskich Korporacji Akademickich i tworzyły Wileńskie Koło Miedzykorporacyjne. Łącznie w okresie międzywojennym działało w Wilnie siedem korporacji związkowych: Konwent Polonia, Batoria, Polesia, Cresovia, Leonidania, Concordia Vilnensis, Filomatia Vilnensis). Ponieważ Konwent Polonia od 1933 r. pozostawał poza strukturami Związku, w 1939 r. do Wileńskiego Koła Międzykorporacyjnego należało sześć korporacji.

W Wilnie funkcjonowało także kilka korporacji chrześcijańskich należących do Zjednoczenia Polskich Akademickich Korporacji Chrześcijańskich (Śniadecia, Conradia) oraz sanacyjnym związanych zazwyczaj z Federacją Polskich Korporacji Akademickich (Vilnensia, Piłsudia, Brygadia). Zaproszenie na Danzing Orientii, 1937 r. Ponadto istniały korporacje określane mianem „dzikich” tj. nie pozostające w strukturach żadnego ogólnopolskiego związku. Miały one zazwyczaj charakter efemerydalny. Wśród nich można wymienić Orientię, Tartarię, Korpus Stefan Czarnecki oraz Konfederację Gildia. Poza nimi w Wilnie były także aktywne korporacje mniejszości narodowych: Związek Akademików Niemieckich, ukraińskie Kruty i Zaporoże, żydowskie, w tym asymilancka Unitania, syjonistyczno-rewizjonistyczne Jordania i Hasmonea, syjonistyczna Betharia. Odnotować ponadto należy, że w Wilnie funkcjonowały jedyne w Polsce korporacje studentów Rosjan i Białorusinów: rosyjska Ruthenia Vilniensis oraz białoruska Scorinia (Skorynia).

Liczba członków korporacji wileńskich jest w związku z brakiem pełnych danych niemożliwa do precyzyjnego ustalenia. W roku akademickim 1927/28 pięć korporacji należących do Związku Polskich Korporacji Akademickich liczyło 205 czynnych członków, co stanowiło ok. 9 % studentów Uniwersytetu. Brak danych nie pozwala określić liczby aktywnych w pozostałych istniejących wówczas sześciu innych korporacjach. W roku akademickim 1930/31 pięć należących do Związku Polskich Korporacji Akademickich korporacji liczyło 207 członków, co stanowiło ok. 8 % studentów Uniwersytetu. W tym okresie istniało jednak co najmniej jedenaście innych konwentów. Pośrednie informacje wskazują, że przekraczały one pod względem liczby członków stan korporacji związkowych.

Znani korporanci

Concordia Vilnensis, w środku ks. prof. Aleksander Wóycicki, Wilno lata 30-te (?).

Korporacje wileńskie cieszyły się znacznym prestiżem. W znacznej części związane to było z autorytetem jaki w Wilnie posiadała najstarsza korporacja – Konwent Polonia. Duża część wileńskich elit patronowała i wspierała rozwój ruchu korporacyjnego. Członkami korporacji była większość rektorów oraz liczni profesorowie Uniwersytetu, wśród nich: prof. med. Józef Ziemacki (rektor 1919 r., Konwent Polonia), astronom prof. Władysław Dziewulski (rektor 1924-1925, Cresovia), slawista i filozof kultury prof. Marian Zdziechowski (rektor 1925-1927, Konwent Polonia), późniejszy biskup, ks. prof. Czesław Falkowski (rektor 1928-1930, Batoria i Leonidania), prof. anatomii patologicznej Kazimierz Opoczyński (rektor 1932-1933, Konwent i Leonidania), prof. ekonomiki rolnej i polityki agrarnej Witold Staniewicz (rektor 1933-1939, Piłsudia), ks. prof. Aleksander Wóycicki (rektor 1937-1939, Concordia Vilnensis), a także m.in.: romanista i cywilista prof. Franciszek Bossowski (Cresovia), historyk literatury doc. Stanisław Cywiński (Polesia), karnista prof. Stefan Glaser (Concordia Vilnensis), filolog prof. Stefan Glixelli Akademia prawd. z okazji XV-lecia powstania Batorii, Wilno 1-3 V 1937 r. (Filomatia Vilnensis), malarz i grafik, historyk sztuki prof. Jerzy Hoppen (Concordia Vilnensis), historyk i filozof dziejów prof. Feliks Koneczny (Conradia Vilnensis), historyk prof. Bogumił Jesionowski (Filomatia Vilnensis), historyk prawa prof. Iwo Jaworski (Conradia), konstytucjonalista prof. Wacław Komarnicki (Polesia), filozof i krytyk literacki prof. Wincenty Lutosławski (Konwent Polonia), prof. pedagogiki Marian Massonius, filolog klasyczny prof. Jan Oko (Batoria, Conradia, Filomatia Vilnensis ), prof. med. Zenon Orłowski (Leonidania), psychiatra prof. Rafał Radziwiłowicz (Konwent Polonia), prof. med. sądowej Sergiusz Schiling-Siengalewicz (Batoria, Leonidania), chemik prof. Michał Seńkowski (Leonidania), malarz i rzeźbiarz prof. Ludomir Sleńdziński (Concordia Vilnensis, Piłsudia), prof. med. Julian Juliusz Szymański (Piłsudia), prof. med. Stanisław Władyczko (Leonidania), karnista prof. Bronisław Wróblewski (Konwent Polonia), wykładowca Uniwersytetu, w latach 1936-1982 dyrektor Muzeum Narodowego, a od 1947 r. prof. Uniwersytetu Warszawskiego Stanisław Lorentz (Piłsudia).

Uroczystość koronacji Obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej, Wilno 1927 r.

W działaniach wileńskich korporacji uczestniczyli i im patronowali także m.in.: marszałek Józef Piłsudski (Piłsudia), premier Aleksander Błażej Prystor (Piłsudia), ks. biskup Władysław Bandurski (Cresovia), generałowie Józef Dowbór-Muśnicki (Batoria), Lucjan Żeligowski (Vilnensia) i Franciszek Ostrowski (Filomatia Vilnensis) oraz politycy wojewoda wileński i późniejszy emigracyjny Prezydent RP Władysław Raczkiewicz (Vilnensia), senator prof. Bronisław Rydzewski (Cresovia), senator prof. Stefan Ehrenkreutz (Cresovia), senator i Marszałek Senatu Julian Juliusz Szymański (Piłsudia) oraz senator Aleksander Zwierzyński (Filomatia Vilnensis).

Podsumowanie

Przedwojenne Wilno było zapewne najbardziej niezwykłym ośrodkiem akademickim w Polsce. Miasto, Uniwersytet i wileńskie korporacje pozostawały znacznie bardziej tradycyjne niż reszta kraju. Jeśli chodzi o poziom rozwoju cywilizacyjnego Wilno pozostawało wciąż jeszcze miastem w dużym stopniu dziewiętnastowiecznym. Koloryt miasta pogłębiała duża ilość mniejszości narodowych. Poczty sztandarowe korporacji wileńskich, Wilno ok. 1930 r. (?). Choć Polacy pozostawiali w przewadze, jednak ponad jedna trzecia mieszkańców była innej narodowości. Większość z nich stanowili Żydzi, choć żyli tam także Niemcy, Białorusini, Litwini, Rosjanie, Tatarzy i Karaimi. Jeśli gdzieś w Polsce to w Wilnie żyła jeszcze Pierwsza Rzeczypospolita. Uniwersytetowi Stefana Batorego i wileńskim korporacjom udzielał się specyficzny genius loci Wilna. Kiedy na innych wyższych uczelniach indeksy były wydawane w języku polskim w Wilnie lat międzywojennych wciąż drukowano je w języku łacińskim. Choć Wilno nie stanowiło ani największego ani najbardziej prężnego ośrodka ruchu korporacyjnego, pozostawało wciąż korporacyjną Arkadią. Sprzyjała temu filomacka i filarecka, szlachecka i mickiewiczowska aura Wilna oraz przemożny wpływ najbardziej tradycjonalistycznej polskiej korporacji - Konwentu Polonia, który z pietyzmem kultywował XIX-wieczne dorpackie tradycje studenckie. Podczas gdy w innych miastach akademickich tradycja obrony honoru z bronią w ręku stopniowo popadała w zapomnienie i pojedynki zdarzały się już tylko wyjątkowo, w Wilnie były one wciąż żywą tradycją.

Korporacje wileńskie w Archiwum Korporacyjnym

Na 25 korporacji akademickich istniejących w dwudziestoleciu międzywojennym w Wilnie w Archiwum Korporacyjnym udało się zgromadzić obszerniejsze wiadomości oraz materialne ślady po 12 korporacjach (Konwent Polonia, Batoria, Polesia, Vilnensia, Śniadecia, Conradia, Cresovia, Piłsudia, Leonidania, Concoridia Vilnensis, Filomatia Vilnensis, Orientia). Stanowiły one wszystkie znaczniejsze polskie korporacje funkcjonujące w owym czasie w Wilnie. Na temat mniejszych polskich korporacji oraz korporacji mniejszości narodowych zachowało się stosunkowo niewiele informacji.

Cyrkle (monogramy) korporacji wileńskich: Batorii, Polesii, Conradii i Concordii Vilnensis.

Zgromadzone zbiory są bardzo zróżnicowane. W przypadku ośmiu korporacji – Konwent Polonia, Batoria, Polesia, Śniadecia, Conradia, Leonidania, Concordia Vilnensis, Filomatia Vilnensis – odnaleziono oryginalne dekle (czapki) oraz zazwyczaj także przynajmniej pojedyncze inne insygnia danej korporacji oraz fotografie. W odniesieniu do Vilnensii, Cresovii, Piłsudii i Orientii nie udało się dotychczas odnaleźć dekli korporacyjnych, a jedynie pojedyncze inne insygnia, dokumenty czy fotografie.

Dzięki zgromadzonym zbiorom w wirtualnym Muzeum Polskich Korporacji Akademickich zaprezentowano w formie osobnych opracowań historię oraz stan członkowski 12 korporacji wileńskich. Wiadomości poświęcone kolejnym 13 związkom przedstawiono łącznie (vide Pozostałe). W miarę powiększania zbiorów Archiwum także pozostałe korporacje z Wilna doczekają się osobnych opracowań.

Dwóch członków Konwentu Polonia, Wilno 1930 r.

Na stronie przedstawiono nie tylko prezentacje poświęcone samym korporacjom, ale także zebrane wiadomości biograficzne oraz indywidualne fotografie członków korporacji. W przypadku wszystkich wspomnianych 12 korporacji było zazwyczaj możliwe ustalenie obszernych, choć niekompletnych spisów członkowskich. W odniesieniu do pozostałych korporacji listy członkowskie mają charakter fragmentaryczny. Wszystkie wykazy członków obejmują łącznie ok. 2350 nazwisk. Należy dodać, że ponad połowa z nich to członkowie Konwentu Polonia, którzy do korporacji wstąpili nie w Wilnie, ale wcześniej tj. w czasie działalności Konwentu w Dorpacie w latach 1828-1918.

Będziemy wdzięczni za: uzupełnienia i korektę zamieszczonych na stronie opracowań, a także przesyłanie danych biograficznych i fotografii członków korporacji (vide Kontakt), wsparcie w poszukiwaniach materialnych śladów i wszelkich informacji o samych korporacjach. (vide Poszukiwania) oraz pomoc w identyfikacji zebranych w Archiwum Korporacyjnym fotografii (Identyfikacja fotografii z Wilna).

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 IX 2007 r.
Ostatnia zmiana: 26 XI 2010 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Wileńskie środowisko korporacyjne w latach 1918-1939, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 26 XI 2010 r.

O Archiwum | Muzeum Korporacyjne | Aktualności | Kontakt | English © Archiwum Korporacyjne Nota prawna | Mapa serwisu | created by { re.PUBLIK }