Ryga

Obok Wrocławia i Dorpatu trzecim ośrodkiem akademickim, w którym w czasie zaborów działały polskie korporacje akademickie była Ryga.

Panorama Rygi widziana z Pārdaugava, początek XX wieku.

Od 1710 r. Ryga należała do Imperium Rosyjskiego. W latach 1796-1918 była stolicą guberni inflanckiej (ros. Лифляндская губерния, niem. Livländisches Gouvernement). Mimo panowania rosyjskiego do końca XIX wieku była faktycznie rządzona przez osiadłych na terenie Inflant od średniowiecza bałtyckich Niemców.

Politechnika Ryska (niem. Polytechnikum Riga) powstała w 1862 r. jako pierwsza na terenach państwa rosyjskiego uczelnia techniczna. “Techniczny” charakter uczelni rozumiany był szeroko. Politechnika Ryska, początek XX wieku. Przez niemal pół wieku, do końca I wojny światowej, studenci Politechniki uczyli się na sześciu wydziałach: Rolnym, Chemicznym, Inżynieryjnym, Mechanicznym, Architektury i Handlu. Początkowo językiem wykładowym był język niemiecki, a od 1896 r. wraz ze zmianą nazwy uczelni na Ryski Instytut Politechniczny (ros. Рижский политехнический институт) językiem wykładowym stał się rosyjski. W czasie I wojny światowej w 1915 r. szkoła została ewakuowana do Moskwy i działała tam do 1918 r. Po uzyskaniu przez Łotwę niepodległości, uczelnia powróciła do Rygi i została włączona do powstającego Uniwersytetu Łotwy.

Znaczny procent studentów Politechniki Ryskiej stanowili Polacy. Pochodzili oni zazwyczaj ze wschodnich terenów I Rzeczypospolitej (tzw. Ziemie zabrane) oraz z Królestwa Kongresowego. W okresie niemieckim historii uczelni tj. w latach 1862-1896 na 4267 słuchaczy, aż 1330 tj. ponad 31 % stanowili Polacy, a w okresie rosyjskim tj. w latach 1896-1915 na 6037 studentów było ich 735 tj. ponad 12 % ogółu studiujących. Zbiórka pieniędzy z udziałem polskich korporantów, Ryga ok. 1914 r. (?). Łącznie w okresie 1862-1918 na Politechnice Ryskiej na ok. 12.424 studentów było 2166 tj. ponad 17 % Polaków. To między inni liczebność polskiej kolonii akademickiej w Rydze pozwoliła w połowie lat 80-tych XIX wieku ówczesnemu dyrektorowi Politechniki prof. Gustavovi Kieseritzky’emu stwierdzić, że “Politechnika bałtycka powinna się właściwie nazywać ‘Polentechnicum’, bowiem Polacy dominują w niej nie tylko pod względem liczebności, lecz również i pod względem postępów w naukach.” Tak liczba, jak i aktywność polskich studentów w Rydze dała z kolei podstawy prof. Witoldowi Molikowi do sformułowania poglądu, że “W życiu społecznym żadnego z zagranicznych ośrodków uniwersyteckich polscy studenci nie odgrywali tak ważnej i widocznej roli co w Rydze.” Bez wątpliwości na tego rodzaju oceny wpływ wywarła między innymi działalność i znaczenie działających wśród studentów polskich w Rydze polskich korporacji akademickich - Arkonii i Welecji.

Podobnie jak na zdecydowanej większości niemieckojęzycznych uczelni w całej Europie, w tym we Wrocławiu, Dorpacie i Czerniowcach, także w Rydze na życie akademickie przemożny wpływ miały korporacje akademickie. Były one więc także podstawową formą organizacyjną studentów Politechniki Ryskiej. Ich wspólna reprezentacja tworzyła - odpowiednik współczesnych samorządów studenckich - Koło Delegatów (”Chargierten Convent”), które było najważniejszą instytucją swoistego “państwo burszowskiego” (”Burschenstaat”).

Banda z herbem ryskiej Arkonii Kazimierza Żórawskiego, prawd. koniec XIX wieku.

W latach 1865-1915 na ryski Burschenstaat składało się dziewięć korporacji: trzy niemieckie, dwie polskie i łotewskie oraz jedna rosyjska i estońska. Jako pierwsze powstały związki niemieckie. W 1865 r. założona została K! Fraternitas Balticia zrzeszająca przede wszystkim szlachtę bałtycką oraz przedstawicieli starego patrycjatu. W 1869 r. w wyniku rozłamu w Baltici powstała korporacja bogatych przemysłowców Concordia Rigensis. W 1875 r. utworzono skupiającą synów zamożnych patrycjuszy ryskich K! Rubonię. Później zaczęły być zakładane związki innych narodowości: w 1879 r. polska Arkonia, w 1880 r. rosyjska Fraternitas Arctica, w 1880 r. łotewska Selonia, w 1883 r. polska Welcja, w 1900 r. estońska Vironia, a w 1907 r. łotewska Talavia. W latach 1877-1880 istniała ponadto wielonarodowościowa - skupiająca Rosjan, Niemców, Rusinów, Polaków, Łotyszy - K! Borysthenia, a od 1902 r. aktywna była, choć nie uznawana przez ogół korporacji, żydowska K! Vetulia. Krótko działała w Rydze także założona w 1902 r. niemiecka K! Fraternitas Marcomannia, która następnie przeniosła swoją siedzibę do Moskwy. Studenci nie zorganizowani w żadnej korporacji nazywani byli “Wilderami” tj. “dzikimi” i zazwyczaj nie tylko nie posiadali możliwości wpływania na ustrój i działanie “państwa burszowskiego” na Politechnice Ryskiej, ale w bardzo ograniczonym stopniu mogli uczestniczyć w zorganizowanym życiu akademickim w Rydze. Dzięki ukształtowanym jeszcze w latach 60-tych XIX wieku podstawom ustrojowym pozycja korporacji akademickich pozostawała przez ponad pół wieku niezagrożona, choć - co ciekawe - od początku lat 70-tych korporanci nie stanowili większości wśród słuchaczy Politechniki i stopniowo malał ich udział wśród ogółu ryskich studentów (od ok. 40 % w 1890/91 r. do ok. 23 % w 1914/15).

Arkonia, Ryga ok. 1900 r.

Większość z Polaków studiujących na Politechnice Ryskiej należała do jednej z dwóch polskich korporacji Arkonii bądź Welecji. Na wskazanych wcześniej 2.166 polskich studentów Politechniki Ryskiej ok. 65 % było członkami polskich korporacji, w tym ponad 900 Arkonii, a ok. 600 Welecji. Dodać należy, że w okresie przed powstaniem rodzimych korporacji liczni Polacy byli członkami korporacji niemieckich Baltici, Concordii Rigensis, Rubonii oraz wielonarodowościowej Borysthenii. Co warte podkreślenia także wśród założycieli tych stowarzyszeń znajdowali się za każdym razem polscy studenci. Natomiast po 1879 r. już tylko nieliczni Polacy należeli do innych związków korporacyjnych niż Arkonia bądź Welecja.

Większość polskich korporantów w Rydze, podobnie zresztą jak większość polskich studentów w tym mieście, należała do stanu szlacheckiego. Wśród nich zauważalny procent stanowiły osoby z tytułami księcia, hrabiego czy barona. Dużo większa grupa pochodziła jednak z rodzin ziemiańskich oraz inteligenckich pochodzenia szlacheckiego. Pozostali wywodzili się niemal wyłącznie z rodzin mieszczańskich. Jak się wydaje, poza zaczerpniętymi od korporacji niemieckich wzorami organizacyjnymi, to właśnie pochodzenie społeczne Arkonów i Weletów w decydującym stopniu wpłynęło na ideowość, tradycje i zwyczaje tworzonych przez nich związków korporacyjnych.

Bibliografia:

1) Arkadiusz Janicki, Studenci polscy na Politechnice Ryskiej w latach 1862-1918, t. I: Rys historyczny, Gdańsk 2005,
2) Księga pamiątkowa stulecia Arkonii 1879 - 1979. Ryga - Warszawa - Londyn, Londyn 1981,
3) Polska Korporacja Akademicka Welecja 1883-1988, Warszawa 1989.

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 X 2010 r.
Ostatnia zmiana: 22 III 2011

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Polskie korporacje akademickie w Rydze 1879-1918, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 22 III 2011 r.

O Archiwum  |  Muzeum Korporacyjne  |  Aktualności  |  Kontakt  |   English © Archiwum Korporacyjne     Nota prawna  |  Mapa serwisu  | 
Szukaj    »
created by { re.PUBLIK }