Lwów

Środowisko akademickie Lwowa

W latach między międzywojennych, po Krakowie i Wilnie trzecim najstarszym polskim ośrodkiem akademickim był Lwów. Uniwersytet Lwowski utworzony został z Kolegium Jezuickiego przez króla Jana Kazimierza w 1661 r. i początkowo nosił nazwę Akademii Jezuickiej (od 1758 r. Akademia Lwowska).

Uniwersytet Jana Kazimierza, lata międzywojenne.

Istniał on także niemalże nieprzerwanie w okresie zaborów najpierw jako tzw. Uniwersytet Józefiński (1784-1795), a potem Uniwersytet Franciszkański (1817-1918). Od 1919 r. nosił nazwę Uniwersytetu Jana Kazimierza. Ponadto we Lwowie lat międzywojennych istniały trzy inne szkoły wyższe: powstała z dawnej Akademii Technicznej w 1877 r. Szkoła Politechniczna (od 1921 r. Politechnika Lwowska), założona w 1881 r. pod nazwą Cesarsko-Królewskiej Szkoły Weterynaryjnej i posiadająca od 1909 r. pełne prawa uniwersyteckie Akademia Weterynaryjna (od 1922 r. Akademia Medycyny Weterynaryjnej), a także utworzona w 1922 r. Wyższa Szkoła Handlu Zagranicznego (od 1937 r. Akademia Handlu Zagranicznego).

Politechnika Lwowska, lata międzywojenne.
W ostatnim półwieczu przed pierwszą wojną światową Lwów stał się najważniejszym polskim ośrodkiem akademickim i przyciągał dużą liczbę studentów ze wszystkich części Polski. Natomiast w okresie dwudziestolecia międzywojennego liczba studentów nie uległa w porównaniu do innych polskich miast uniwersyteckich znacznemu powiększeniu. Niemniej także we Lwowie w latach dwudziestych widoczny jest wzrost liczby słuchaczy szkół wyższych, podczas gdy w latach trzydziestych zaobserwować można pewien spadek studiujących. W roku akademickim 1921/22 na Uniwersytecie studiowało 4773, w 1928/29 6092, w 1930/31 6276, Uniwersytet Jana Kazimierza, Lwów lata międzywojenne.a w 1937/38 ok. 6050 osób. Na Politechnice Lwowskiej w roku akademickim 1921/22 uczyło się 2305, w 1928/29 3772, w 1930/31 2947, a w 1937/38 ok. 2570 studentów. Z kolei na Akademii Medycyny Weterynaryjnej w roku akademickim 1921/22 immatrykulowanych było 307, w 1928/29 470, w 1930/31 541, a w 1937/38 ok. 470 słuchaczy. Wreszcie na Wyższej Szkole dla Handlu Zagranicznego w roku akademickim 1928/29 zapisanych na studia wszystkich lat było 315, w 1930/31 323, a w 1937/38 ok. 440 osób.

Lwowskie korporacje akademickie

Pierwsze korporacje akademickie powstały we Lwowie w okresie przed I wojną światową. Były to Akademicki Korpus “Leopolia”, Corps Gascognia oraz żydowskie korporacje Emunah, Hasmonea, Makabea oraz Judea (vide Lwów Pozostałe).

Najstarszą polską korporacją Lwowa była Lutyko-Venedya, która została utworzona w 1921 r. z połączenia dwóch dorpackich korporacji Lutycji oraz Venedyi. Obie zrzeszały studentów i absolwentów weterynarii i powstały przy Instytucie Weterynaryjnym w Dorpacie, Lutycja w 1884 r. a Venedya w 1907 r. We Lwowie Lutyko-Venedya zaszczepiła polskie tradycje korporacyjne i przyczyniła się do powstania nowych korporacji. Jako pierwsze ukonstytuowały się w 1923 r. Leopolia i Znicz oraz w 1924 r. Gasconia, Scythia i Aquitania. Fakt, że Leopolia i Gasconia, a więc jedne z pierwszych polskich korporacji we Lwowie przyjęły nazwy aktywnych przed I wojną światową korpsów, nie może być przypadkowy. Brak jednak na ten temat odniesień w źródłach.

Łącznie w latach międzywojennych istniało we Lwowie przynajmniej 41 korporacji. Większość z nich została afiliowana przy Uniwersytecie Jana Kazimierza, a kilka skupiało studentów Politechniki (Scythia, Tytania, Silvania, Osnova) albo Akademii Medycyny Weterynaryjnej (Lutyko-Venedya, Lutycja, Korpus Zawisza Czarny).

Listownik Lwowskiego Koła Międzykorporacyjnego, lata 30-te.

Największa grupa korporacji lwowskich należała do Związku Polskich Korporacji Akademickich i tworzyła Lwowskie Koło Międzykorporacyjne. Lwowskie Koło Międzykorporacyjne, Lwów 3 V 1930 r.Łącznie w okresie międzywojennym istniało we Lwowie 17 korporacji związkowych (Lutyko-Venedya, Lutycja, Leopolia, Znicz, Gasconia, Scythia, Aquitania, Aragonia, Zagończyk, Roxolania, Obotritia, Cresovia Leopoliensis, Tytania, Avanguardia, Silvania, Slavia, Śląsk). Ponieważ decyzją Koła zostały rozwiązane w 1932 r. Silvania oraz w 1937 r. Avanguardia, a od 1935 r. Lutyko-Venedya pozostawała poza strukturami Związku, w 1939 r. członkami Lwowskiego Koła Międzykorporacyjne było 14 korporacji.

Pieczęć Komitetu budowy Kościoła Rzymsko-Katolickiego przez Korporantów Polskich w Mikłaszowie, 1937 r.

We Lwowie istniała znaczna liczba korporacji chrześcijańskich zrzeszonych w Zjednoczeniu Polskich Akademickich Korporacji Chrześcijańskich (Orlęta, Szczerbiec, Ikaria, Swentowid, Constantia Leopoliensis) oraz sanacyjnych zazwyczaj związanych z Federacją Polskich Korporacji Akademickich (Promethea, Bellona, Fidelia, Chrobria Leopoliensis, Kadra, Gdynia, Grunvaldia Leopoliensis). Większość z nich miała jednak charakter nietrwały bądź nawet efemerydalny. Ponadto istniały także dwie korporacje „dzikie” tj. nie należąca do żadnego ogólnopolskiego środowiska międzykorporacyjnego (Przedświt, Korpus Zawisza Czarny). W latach 1918-1939 działały także korporacje mniejszości narodowych: Związek Akademików Niemieckich, ukraińska Osnowa oraz żydowskie, w tym syjonistyczne Emunah, Hasmonea, Makabea, Hebronia, Barissia oraz Zelotia, asymilancka Fraternitas oraz syjonistyczno-rewizjonistyczna Galijah.

Prezydia korporacji Lwowskiego Koła Międzykorporacyjnego, Lwów 4 II 1929 r.

Podobnie jak w innych ośrodkach korporacyjnych także w przypadku Lwowa nawet przybliżone określenie liczby aktywnych członków korporacji pozostaje znacznie utrudnione. W roku akademickim 1927/28 w 11 korporacjach składających się na Lwowskie Koło Międzykorporacyjne i należących do Związku Polskich Korporacji Akademickich aktywnych było 392 osoby, co stanowiło ok. 5 % słuchaczy wszystkich szkół wyższych. Już wtedy istniało kilka korporacji, o których stanie liczebnym nie zachowały się dane liczbowe. W roku akademickim 1930/31 w 14 korporacjach związkowych było czynnych 670 członków, co stanowiło 9 % ogółu studentów. W tym okresie funkcjonowało we Lwowie co najmniej kilkanaście innych korporacji, o których liczebności brak jest jednak nawet przybliżonych danych.

Znani korporanci

Akademia ku czci zmarłego prof. Oswalda Balcera, Lwów 27 III 1933 r.

Korporacje odgrywały w życiu akademickim i społecznym Lwowa znaczną rolę. Członkami korporacji byli rektorzy i profesorowie Uniwersytetu Jana Kazimierza, wśród nich m.in.: prof. skarbowości Stanisław Głąbiński (rektor 1908-1909, Znicz i Avanguardia, Grunwaldja z Warszawy), prof. Jan Kasprowicz (rektor 1921-1922, Baltia z Poznania), ks. prof. Adam Gertsmann (prorektor 1928/29, Lutyko-Venedya, Gasconia), matematyk prof. Stefan Banach (Aquitania, Aragonia), historyk literatury prof. Wilhelm Bruchnalski (Leopolia), archeolog prof. Edward Bulanda (Roxolania), prof. med. Kazimierz Ciesielski (Znicz), prof. stomatologii Antoni Cieszyński (Aragonia), antropolog prof. Jan Czekanowski (Leopolia), prof. historii prawa Komers X-lecia Leopolii, w środku siedzą m.in. prof. Stanisław Starzyński, prof. Jan Czekanowski, prof. Zdzisław Próchnicki, Lwów 19 II 1933 r. Przemysław Dąbkowski (Roxolania), prof. prawa handlowego Aleksander Doliński (Znicz), astronom prof. Marcin Ernst (Zagończyk), językoznawca i polonista prof. Henryk Karol Gaertner (Zagończyk), prof. ekonomii politycznej i skarbowości Stanisław Grabski (Znicz, Cresovia Leopoliensis, Avanguardia), lekarz weterynarii prof. Wiktor Hamerski (Gasconia), biblista ks. prof. Aleksy Klawek (Orlęta), doc. med. Franciszek Kmietowicz (Obotritia), farmaceuta prof. Włodzimierz Koskowski (Obotritia), prof. Kazimierz Kwiatkowski (Aragonia), prof. med. Tadeusz Marciniak (Obotritia), bakteriolog prof. Jan Opieński (Leopolia), prof. chirurgii Tadeusz Ostrowski (Gasconia), prof. teologii dogmatycznej, późniejszy biskup wrocławski ks. Antoni Pawłowski, prof. prawa politycznego Zdzisław Próchnicki (Leopolia), prof. med. Roman Rencki (Aragonia), matematyk prof. Stanisław Ruziewicz (Aragonia), prof. prawa międzynarodowego Józef Siemiradzki (Konwent Polonia, Leopolia), prof. medycyny sądowej Włodzimierz Sieradzki (Gasconia), arabista prof. Zygmunt Smogorzewski (Aquitania), prof. prawa politycznego Stanisław Starzyński (Leopolia, Roxolania), prof. histologii Władysław Szymonowicz (Cresovia Leopoliensis), prof. med. Aleksander Zakrzewski (Zagończyk).

Wśród zaangażowanych w ruch korporacyjny rektorów i profesorów Politechniki Lwowskiej wymienić można m.in.: geodetę prof. Kaspra Weigla (rektor 1929/30, Leopolia) oraz prof. inż. Wilhelma Borowicza (Scythia). Z kolei na Akademii Medycyny Weterynaryjnej prym wiedli członkowie Lutyko-Venedyi: prof. Stanisław Królikowski (rektor 1911-1913), prof. Włodzimierz Kulczycki (rektor 1917-1919), prof. Zygmunt Markowski (rektor 1920-1923 oraz 1927-1930), prof. Stanisław Niemczycki (rektor 1923-1925), prof. Wacław Moraczewski (rektor 1925-1927), prof. Antoni Bant oraz prof. Stefan Grajewski.

Zaproszenie na Bal Reprezentacyjny Lwowskiego Koła Międzykorporacyjnego, 1929 r.Lista patronów Balu Reprezentacyjnego, 1929 r.

Bal Reprezentacyjny Lwowskiego Koła Międzykorporacyjnego, Lwów 4 II 1929 r.

Wśród znanych lwowskich korporantów nie brakowało postaci życia publicznego: duchownych, polityków, wojskowych oraz działaczy społecznych. Można wskazać na m.in.: abp. obrządku ormiańskiego Józefa Teodorowicza (Obotritia), wicepremiera i ministra Stanisława Głąbińskiego (Znicz i Avanguardia, Grunwaldja z Warszawy) oraz ministra prof. Stanisława Grabskiego (Znicz, Cresovia Leopoliensis, Avanguardia) a także słynnych wojskowych Szefa Sztabu WP gen. Tadeusza Rozwadowskiego (Leopolia), Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego (Leopolia, Scythia), gen. Leona Berbeckiego (Ikaria) oraz dowódcę obrony Lwowa z 1918 r. brygadiera Czesława Mączyńskiego (Obotritia). Duże zasługi dla Lwowa mieli wiceprezydenci miasta prof. Leonard Stahl (Leopolia) oraz Karol Irzyk (Cresovia Leopoliensis), a także znany społecznik Włodzimierz hr. Dzieduszycki (Leopolia).

Podsumowanie

Poczty sztandarowe korporacji podczas uroczystości XVI-lecia odsieczy Lwowa, Lwów 21 XI 1934 r.

W dwudziestoleciu międzywojennym Lwów był trzecim po Warszawie i Poznaniu najsilniejszym ośrodkiem korporacyjnym w Polsce. Korporacje akademickie cieszyły się w stolicy Galicji Wschodniej wysokim społecznym prestiżem, mimo że w pierwszych latach wolnej Polski rozwój ruchu korporacyjnego napotykał tam na znaczne trudności związane w pierwszym rzędzie z nieufnością społeczeństwa do tej formy organizacji akademickich. W znacznym stopniu miała ona wynikać z negatywnych doświadczeń związanych z działalnością przed I wojną światową Korpusu Leopolia – wielonarodowej korporacji „złotej młodzieży” słynącej z zamiłowania do trunków i pojedynków. Korporacjom lwowskim udało się jednak przełamać istniejące uprzedzenia, rozwinąć intensywną działalność oraz pozytywnie zapisać w życiu akademickim i społecznym miasta.

Korporacje lwowskie w Archiwum Korporacyjnym

Na 43 korporacje lwowskie działające przed 1939 r. w Archiwum Korporacyjnym udało się zgromadzić przynajmniej pewne wiadomości oraz pewne materialne ślady po 18 korporacjach (Lutyko-Venedya, Lutycja, Leopolia, Znicz, Gasconia, Scythia, Aquitania, Aragonia, Zagończyk, Obotritia, Cresovia Leopoliensis, Orlęta, Tytania, Constantia Leopoliensis, Bellona, Avanguardia, Slavia, Śląsk). Wśród nich znajdują się niemal wszystkie znaczniejsze polskie korporacje działające w owym czasie we Lwowie. Na temat pozostałych polskich korporacji oraz korporacji mniejszości narodowych zachowało się stosunkowo niewiele informacji.

Zgromadzone zbiory są bardzo zróżnicowane. W przypadku sześciu korporacji – Lutyko-Venedyi, Lutycji, Gasconii, Constantii Leopoliensis, Slavii oraz Śląska – odnaleziono oryginalne dekle (czapki) oraz zazwyczaj także przynajmniej pojedyncze inne insygnia danej korporacji oraz fotografie. W odniesieniu do Leopolii, Znicza, Scythii, Aquitanii, Aragonii, Zagończyka, Obotritii, Cresovii Leopoliensis, Orlęta, Tytanii, Bellony, Avanguardii nie udało się dotychczas odnaleźć dekli korporacyjnych, a jedynie pojedyncze inne insygnia, dokumenty czy fotografie.

Dzięki zgromadzonym zbiorom w wirtualnym Muzeum Polskich Korporacji Akademickich zaprezentowano w formie osobnych opracowań historię oraz stan członkowski 18 lwowskich korporacji. Wiadomości poświęcone pozostałym 25 związkom przedstawiono łącznie (vide Pozostałe). W miarę powiększania zbiorów Archiwum także pozostałe korporacje ze Lwowa doczekają się osobnych opracowań.

Na stronie udostępniono nie tylko opracowania poświęcone samym korporacjom, ale także zaczęto prezentować zebrane wiadomości biograficzne oraz indywidualne fotografie członków korporacji. W przypadku wspomnianych 18 korporacji było zazwyczaj możliwie ustalenie obszernych, choć niekompletnych spisów członkowskich. W odniesieniu do pozostałych korporacji spisy członkowie mają najczęściej charakter fragmentaryczny. Łącznie obejmują one ok. 1945 nazwisk. Należy dodać, że ponad trzystu z nich to członkowie Lutycji i Venedyi, którzy do korporacji wstąpili nie we Lwowie, ale wcześniej tj. w okresie działalności tych związków w Dorpacie w latach 1884-1918.

Będziemy wdzięczni za: uzupełnienia i korektę zamieszczonych na stronie opracowań, a także przesyłanie danych biograficznych i fotografii członków korporacji (vide Kontakt), wsparcie w poszukiwaniach materialnych śladów i wszelkich informacji o samych korporacjach (vide Poszukiwania) oraz pomoc w identyfikacji zebranych w Archiwum Korporacyjnym fotografii (vide Identyfikacja fotografii ze Lwowa).

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 IX 2007 r.
Ostatnia zmiana: 1 V 2018 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Lwowskie środowisko korporacyjne w latach 1920-1939, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 1 V 2018 r.

O Archiwum | Muzeum Korporacyjne | Aktualności | Kontakt | English © Archiwum Korporacyjne Nota prawna | Mapa serwisu | created by { re.PUBLIK }