Kraków

Środowisko akademickie Krakowa

Pomnik Mikołaja Kopernika na dziedzińcu Biblioteki Uniwersyteckiej, Kraków 1930 r.

Kraków jest najstarszym ośrodkiem akademickim w Polsce. Uniwersytet Jagielloński został założony w 1364 r. przez króla Kazimierza Wielkiego. Początkowo nosił nazwę Studium Generalnego (łac. Studium Generale), później Akademii Krakowskiej, od czasu reform Hugo Kołłątaja podjętych z ramienia Komisji Edukacji Narodowej w drugiej połowie XVIII wieku Szkoły Głównej Koronnej. Dopiero w XIX w. przyjęła się obecna nazwa.

Ponadto w dwudziestoleciu międzywojennym w Krakowie istniały trzy inne wyższe szkoły akademickie: założona w 1818 r. Akademia Sztuk Pięknych (do 1873 r. jako Szkoła Rysunku i Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1912 r.Malarstwa, w latach 1873-1900 jako Szkoła Sztuk Pięknych), powstała w 1919 r. Akademia Górnicza (od. 1949 r. Akademia Górniczo-Hutnicza), a także utworzone w 1925 r. Wyższe Studium Handlowe (od 1937 r. Akademia Handlowa, od 1950 r. Wyższa Szkoła Ekonomiczna, od 1974 r. Akademia Ekonomiczna).

Liczba słuchaczy na krakowskich uczelniach wyższych zwiększyła się znacząco w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Najbardziej dynamiczny wzrost odnotowano w latach dwudziestych. W roku akademickim 1921/22 na Uniwersytecie studiowało 4531, w 1928/29 6502, w 1930/31 7144, a w 1937/38 ok. 6700 osób. Na Akademii Sztuk Pięknych w roku akademickim 1921/22 uczyło się 155, w 1928/29 199, w 1930/31 137, a w 1937/38 ok. 190 studentów. Na Akademii Górniczej w roku akademickim 1921/22 immatrykulowanych było 282, w 1928/29 już 526, w 1930/31 537, a w 1937/38 ok. 550 słuchaczy. Wreszcie w Wyższym Studium Handlowym w roku akademickim 1928/29 zapisanych na studia wszystkich lat było 719, w 1930/31 1283, a w 1937/38 ok. 750 osób.

Krakowskie korporacje akademickie

Poczty sztandarowe korporacji na obchodach Święta 3 Maja, Kraków 3 V 1938 r.

Choć już w latach 20-tych XIX w. przez krótki czas istniał skupiający studentów Uniwersytetu Związek Burszów Polskich, a w latach 70-tych XIX w. także inne organizacje o charakterze korporacyjnym jak Jagiellonia czy Bractwo Filaretów, to tradycje korporacyjne z różnych powodów w Krakowie się nie przyjęły. Sytuacja uległa zmianie po pierwszej wojnie światowej, kiedy z inicjatywy Łucjana Kleina i Mariana Schroedera z poznańskiej K! Lechia powstały w 1923 r. w dawnej stolicy Polski korporacje Corolla, Akropolia, Gnomia i Vavelia. Szybko dołączyły do nich kolejne konwenty.

Zawiadomienie o zebraniu Krakowskiego Koła Międzykorporacyjnego, 1931 r.

W latach międzywojennych istniało w Krakowie w sumie 36 korporacji akademickich. Zdecydowana większość z nich afiliowana była na Uniwersytecie Jagiellońskim, na Akademii Górniczej funkcjonowały Gnomia i Montana, przy Wyższym Studium Handlowym Gildia, Patricia i Silingia, a na Akademii Sztuk Pięknych Arpada. Większość korporacji należała do Związku Polskich Korporacji Akademickich i tworzyła Krakowskie Koło Międzykorporacyjne. Łącznie w okresie międzywojennym działało w Krakowie 14 korporacji związkowych (Corolla, Akropolia, Gnomia, Lauda, Montana, Arcadia, Praetoria, Vavelia, Capitolia, Gildia, Palestra, Vesalia, Vratislavia, Silingia). Ponieważ Vavelia w początkach lat 30-tych zanikła, w 1939 r. Koło zrzeszało 13 korporacji.

Listownik ukraińskiej K! Sian, 1927 r.

Stosunkowo nieliczne i w większości nietrwałe były korporacje chrześcijańskie zrzeszone w Zjednoczeniu Polskich Akademickich Korporacji Chrześcijańskich (Constantia, Jagellonia, Fidelia) oraz sanacyjne skupione w Federacji Polskich Korporacji Akademickich (Patricia, Garda, Arpada). Natomiast tzw. pierwsza Vavelia, Cracovia, Fraternitas Jagellonica, Virtus, Filomacja, Fraternitas Slavia, Sarmathia Cracovie nie należały do żadnego ogólnopolskiego związku międzykorporacyjnego i stąd określane były jako korporacje „dzikie”. Miały one charakter efemerydalny. Ponadto istniała także krótko żeńska korporacja Astrea, a także korporacje ukraińskie (Sian, Czarnomore, Chortycia, Zaporoże oraz żeńska Zahrawa), żydowskie (Emunah, Kadimah) oraz Związek Akademików Niemieckich. Warto dodać, że tradycja żydowskich korporacji akademickich była w Krakowie dłuższa, gdyż już przed 1914 r. istniał tam związek (para)korporacyjny Haschachar, który jednak po I wojnie światowej już się nie odrodził.

Po poświęceniu sztandaru Corolli, Kraków 20 VI 1929 r.

Liczba członków korporacji krakowskich jest przy obecnym stanie badań niemożliwa do ustalenia. W roku akademickim 1927/28 należące do Związku Polskich Korporacji Akademickich dziewięć korporacji liczyło 318 członków, co stanowiło ok. 5 % ogółu studentów na wszystkich wyższych uczelniach w Krakowie. Na Uniwersytecie procent korporantów był nawet nieco niższy, natomiast na Akademii Górniczej czterokrotnie wyższy, gdyż około 20 % studiujących należało do działających tam dwóch korporacji związkowych. Nie ma natomiast podstaw do choćby szacunkowego określenia liczebności pozostałych istniejących wówczas korporacji. W roku akademickim 1930/31 dwanaście należących do Związku Polskich Korporacji Akademickich korporacji liczyło 469 członków, co stanowiło ok. 7 % wszystkich krakowskich studentów. Także tutaj należy zwrócić uwagę na okoliczność, że procent zrzeszonych w korporacjach był niższy na Uniwersytecie, natomiast na Akademii Górniczej utrzymywał się na poziomie 20 % studiujących. Także w tym okresie brak materiału źródłowego nie pozwala na określenie liczby członków pozostałych korporacji.

Znani korporanci

Także w Krakowie korporacje akademickie cieszyły się znaczną popularnością i wsparciem elit uniwersyteckich i społeczno-politycznych.

Oświadczenie profesorów Uniwersytetu – kuratorów korporacji akademickich, Kraków 1929 r.

Honorowymi członkami korporacji krakowskich byli rektorzy oraz liczni pracownicy naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego, m.in. znawca prawa międzynarodowego i konstytucyjnego prof. Michał Rostworowski (rektor 1925-1926, Corolla), genetyk prof. Edmund Załęski (rektor 1930-1931, Welecja), historyk filozofii ks. prof. Konstanty Michalski (rektor 1931-1932, Palestra), lekarz histolog prof. Stanisław Maziarski (rektor 1933-1936, Montana, Vesalia), botanik prof. Władysław Szafer (rektor 1936-1939 oraz rektor Tajnego Uniwersytetu 1942-1945, Akropolia), prof. Kazimierz Lepszy (rektor 1962-1964, Lauda), teolog ks. prof. Józef Archutowski (Akropolia), neurolog i psychiatra prof. Eugeniusz Artwiński (Praetoria), historyk literatury prof. Ignacy Chrzanowski (Praetoria), lekarz patolog prof. Stanisław Ciechanowski (Praetoria), filolog prof. Roman Dyboski (Praetoria), biolog prof. Emil Godlewski (Akropolia, Vesalia), cywilista prof. Stanisław Gołąb (Akropolia), prof. Stanisław Hoffman (Arcadia), specjalista w zakresie prawa skarbowego i rachunkowości prof. Tomasz Lulek (Akropolia), chirurg prof. Bronisław Kader (Konwent Polonia, Vesalia), lekarz patolog prof. Karol Klecki (Konwent Polonia), historyk prof. Władysław Konopczyński (Praetoria), prof. Józef Krajewski (Arcadia), administratywista prof. Kazimierz Kumaniecki Leliwa (Lauda), farmakolog prof. Adam Łobaczewski (Akropolia), geolog prof. Jan Nowak (Akropolia), dermatolog prof. Tadeusz Pawlas (Vesalia), ekonomista i prawnik prof. Roman Rybarski (Ostoja), geolog prof. Jerzy Smoleński (Silingia), specjalista w zakresie nauk rolniczych prof. Stefan Surzycki (Akropolia), architekt i konserwator prof. Adolfa Szyszko-Bohusza (Capitolia), chemik prof. Bogdan Szyszkowski (Praetoria), cywilista prof. Władysław Wolter (Praetoria) oraz ginekolog prof. Janusz Zubrzycki (Vesalia).

Zaproszenie na Wieczór organizowany przez Gnomię, 1928 r.

Także na Akademii Górniczej korporacje cieszyły się znacznym wsparciem ze strony władz i profesury uczelni. Wśród korporantów można wymienić m.in.: prof. Jana Studniarskiego (rektor 1922-1924, Gnomia), prof. Jana Krauzego (rektor 1924-1926, Gnomia), prof. Edmunda Chromińskiego (rektor 1926-1929, Gnomia), prof. Walerego Goetla (rektor 1939 oraz 1947-1952, Arcadia), prof. Henryka Czeczotta (Gnomia), prof. Franciszka Drobniaka (Gnomia), prof. Oskara Nowotnego (Gnomia, Montana), prof. Izydora Stella-Sawickiego (Gnomia), prof. Jana Zarańskiego (Gnomia).

Wśród znanych krakowskich korporantów lat międzywojennych byli m.in. także: biskup Michał Godlewski (Lauda), gen. Adolf Marian Herforth, polityk Wojciech Korfanty (Lauda) oraz znany literat Karol Hubert Rostworowski (Akropolia). Wielu było także galicyjskich ziemian m.in.: Włodzimierz hr. Dzieduszycki (Gnomia), Felicjan hr Mieroszewski (Corolla), Kazimierz hr Osiecimski-Czapski (Corolla), Ksawery hr Pudłowski (Corolla) oraz Witold hr Sągajłło (Lauda), a także przedstawicieli palestry jak np. mec. dr Marian Ujejski (Akropolia) czy mec. dr Jakób Janiga (Lauda).

Podsumowanie

Pieczęć Komisji IX Zjazdu ZPKA w Krakowie, 1930 r.

Mimo wspaniałych tradycji uniwersyteckich oraz licznego - pod względem wielkości trzeciego po Warszawie i Lwowie - ośrodka akademickiego, krakowskie środowisko korporacyjne ustępowało wiodącym ośrodkom korporacyjnym w Warszawie, Poznaniu i Lwowie. Konserwatywna atmosfera miasta – co może wydawać się paradoksalne – okazała się niezbyt sprzyjająca dla rozwoju ruchu korporacyjnego. Korporacje chrześcijańskie i sanacyjne miały niemal bez wyjątku charakter efemerydalny. Silniejszą pozycję uzyskały jedynie korporacje narodowe i konserwatywne zrzeszone w Krakowskim Kole Międzykorporcyjnym. Także one jednak nie odegrały szczególnej roli w polskim ruchu korporacyjnym. Tworzyły wprawdzie stosunkowo stabilne, ale raczej statyczne środowisko korporacyjne. Warto natomiast podkreślić, że w Krakowie lepiej niż w innych ośrodkach akademickich rozwinął się ruch korporacyjny mniejszości narodowych.

Korporacje krakowskie w Archiwum Korporacyjnym

Na 34 istniejące w dwudziestoleciu międzywojennym korporacje krakowskie w Archiwum Korporacyjnym udało się zgromadzić przynajmniej pewne wiadomości oraz pewne materialne ślady po 17 korporacjach polskich (Akropolia, Gnomia, Corolla, Lauda, Montana, Arcadia, Praetoria, Vavelia, Capitolia, Constantia, Gildia, Palestra, Vesalia, Jagellonia, Vratislavia, Silingia, Garda) oraz sześciu korporacjach mniejszości narodowych (ukraińskie Sian, Czarnomore, Chortycja, Zaporoże, Zahrawa, żydowska Emunah). Wśród nich znajdują się wszystkie znaczniejsze korporacje funkcjonujące w owym czasie w Krakowie. Na temat pozostałych, zazwyczaj mniejszych polskich korporacji oraz innych korporacji mniejszości narodowych zachowało się stosunkowo niewiele informacji.

Zgromadzone zbiory są bardzo zróżnicowane. W przypadku sześciu korporacji – Gnomii, Laudy, Montany, Arcadii, Praetorii, Silingii – odnaleziono oryginalne dekle (czapki) oraz zazwyczaj także przynajmniej pojedyncze inne insygnia danej korporacji oraz fotografie. W odniesieniu do do Akropolii, Corolli, Vavelii, Capitolii, Constantii, Gildii, Palestry, Vesalii, Jagellonii, Vratislavii, Gardy oraz korporacji mniejszości narodowych Sianu, Czarnomore, Chortycii, Zaporoża, Zahrawy, Emunaha nie udało się dotychczas odnaleźć dekli korporacyjnych, a jedynie pojedyncze inne insygnia, dokumenty czy fotografie.

Dzięki zgromadzonym zbiorom w wirtualnym Muzeum Polskich Korporacji Akademickich zaprezentowano w formie osobnych opracowań historię oraz stan członkowski 15 korporacji krakowskich. Wiadomości poświęcone pozostałym 21 związkom przedstawiono łącznie (vide Pozostałe). W miarę powiększania zbiorów Archiwum także te korporacje doczekają się osobnych opracowań.

Na stronie przedstawiono nie tylko prezentacje poświęcone samym korporacjom, ale także udostępniono zebrane wiadomości biograficzne oraz indywidualne fotografie członków korporacji. W przypadku wszystkich wspomnianych 15 korporacji było zazwyczaj możliwie ustalenie obszernych, choć niekompletnych spisów członkowskich. W odniesieniu do pozostałych korporacji spisy członkowskie mają najczęściej charakter fragmentaryczny. Łącznie wszystkie udostępnione wykazy członków obejmują ok. 1780 nazwisk, w tym ok. 1520 członków i członkiń polskich korporacji.

Będziemy wdzięczni za: uzupełnienia i korektę zamieszczonych na stronie opracowań, a także przesyłanie danych biograficznych i fotografii członków korporacji (Kontakt), wsparcie w poszukiwaniach materialnych śladów i wszelkich informacji o samych korporacjach (Poszukiwania) oraz pomoc w identyfikacji zebranych w Archiwum Korporacyjnym fotografii (Identyfikacja fotografii z Krakowa).

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 IX 2007 r.
Ostatnia zmiana: 6 XII 2010 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Krakowskie środowisko korporacyjne w latach 1923-1939, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 6 XII 2010 r.

O Archiwum | Muzeum Korporacyjne | Aktualności | Kontakt | English © Archiwum Korporacyjne Nota prawna | Mapa serwisu | created by { re.PUBLIK }