Gdańsk

Na przełomie XIX i XX w. północno-wschodnie tereny Rzeszy Niemieckiej uchodziły za stosunkowo zaniedbane zarówno pod względem przemysłowym, jak i kulturalnym. O utworzeniu wyższej uczelni o charakterze technicznym i usytuowaniu jej w Gdańsku zdecydował cesarz Wilhelm II. Politechnika Gdańska, pierwsza w historii na terenie Gdańska wyższa uczelnia, została otwarta dnia 6 XII 1904 r.

Politechnika Gdańska, Gdańsk lata 20-te (?).

Początkowo na Politechnice Gdańskiej studiowało stosunkowo niewielu Polaków. Wśród pierwszych 246 immatrykulowanych studentów było ich tylko dwóch: Jerzy Beill z Kongresówki oraz Czesław Rakowski z Poznańskiego. W następnych latach liczba ta stopniowo zwiększała się, ale dopiero dnia 24 V 1913 r. udało się z istniejącego wcześniej luźnego związku studentów powołać pierwszą polską organizację uczelnianą pod nazwą Związek Akademików Gdańskich (Z.A.G.).

Politechnika Gdańska, Gdańsk lata 30-te

Po zakończeniu pierwszej wojny światowej na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego na terenie Gdańska i najbliższych okolic powstało Wolne Miasto Gdańsk. Także jednak i ten fakt nie zmienił zasadniczo sytuacji na Politechnice Gdańskiej. Również w dwudziestoleciu międzywojennym praktycznie cała kadra naukowa oraz zdecydowana większość studentów była narodowości niemieckiej. Językiem wykładowym pozostał także język niemiecki. Liczba studentów Polaków wahała się w granicach od około 200 w początkach lat dwudziestych do około 400 w początkach lat trzydziestych, co stanowiło od kilkunastu do prawie 30 % studiujących. Kontakty między studentami obu narodowości były początkowo raczej obojętne, a od przejęcia w 1933 r. władzy w Niemczech przez narodowych socjalistów stopniowo coraz bardziej wrogie.

Okładka szkicu historycznego Z. A. G. Wisła, 1927 r.

Polscy studenci zorganizowani byli w kilkunastu organizacjach. Najważniejszą rolę odgrywała powstała w 1921 r. Bratnia Pomoc – Zrzeszenie Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej, która miała charakter samopomocowy zrzeszała niemal wszystkich studiujących Polaków. Wśród pozostałych polskich organizacji studenckich podstawowe znaczenie odgrywały koła naukowe oraz korporacje akademickie.

Poczty sztandarowe Rosevii, Wisły skartelowanej z Rosevią Masovii z Poznania, Helanii i Gedanii, Gdańsk 1930 r.

W okresie międzywojennym funkcjonowały w Gdańsku cztery polskie korporacje akademickie: Z.A.G. Wisła (przekształcona w 1921 r. w korporację ze wspomnianego już istniejącego od 1913 r. Związku Akademików Gdańskich), Helania (1923 r.), Gedania (1922 r.) oraz Rosevia (1925 r.). Wszystkie one należały do Związku Polskich Korporacji Akademickich i tworzyły Gdańskie Koło Międzykorporacyjne. Ponieważ Gedania pozostawała od 1933 r. poza strukturami Związku, w 1939 r. liczyło ono trzy korporacje. Liczebność wszystkich polskich korporacji wahała się od 40 % do 55 % ogółu członków Bratniej Pomocy. W roku akademickim 1927/28 liczyły one łącznie 157, a w 1930/31 168 członków.

Bandy Wainli, wyżej banda Feliksa Triefeldta.

Warto odnotować, że w latach międzywojennych istniały na Politechnice Gdańskiej także korporacje studentów innych narodowości, w tym 15 niemieckich, dwie rosyjskie, ukraińska K! Czarnomore, żydowska K! Unia, estońska K! Wainla oraz bułgarska (?).

Korporacje gdańskie przez cały okres swego istnienia funkcjonowały we wrogim wszelkim przejawom polskości otoczeniu kulturalnym i instytucjonalnym dominującej w Wolnym Mieście Gdańsku i na Politechnice Gdańskiej społeczności niemieckiej. I Zjazd Rady Naczelnej Związku Polskich Korporacji Akademickich, Gdańsk czerwiec 1927 r. Z tych powodów miały one charakter wybitnie patriotyczny i samopomocowy. Jednocześnie istniejące różnice i spory ideowe, charakterystyczne dla historii korporacji akademickich w II Rzeczypospolitej, miały znaczenie drugorzędne. Korporacje gdańskie utrzymywały ścisły kontakt z reprezentantami państwa polskiego na terenie Gdańska oraz z miejscową Polonią, z którymi współpracowały w walce o zachowanie polskości miasta. Warto odnotować, że członkami honorowymi Z. A. G. Wisła byli Komisarz Generalny Rządu RP w Gdańsku Henryk Strassburger oraz zasłużony działacz gdańskiej Polonii a w latach 30-tych Konsul Generalny RP w Nowym Jorku dr Mieczysław Marchlewski. Korporacje gdańskie były ważnym elementem w życiu społeczności polskiej na terenie Wolnego Miasta Gdańska i w działaniach zmierzających do utrzymania jego polskości odegrały znaczną rolę.

Korporacje gdańskie w Archiwum Korporacyjnym

W Archiwum Korporacyjnym udało się zgromadzić oryginalne pamiątki po wszystkich czterech korporacjach polskich działających w 20-leciu międzywojennym w Gdańsku (Z.A.G. Wisła, Helania, Gedania, Rosevia).

Zgromadzone zbiory są bardzo zróżnicowane. W przypadku Z.A.G. Wisła oraz Rosevii odnaleziono oryginalne dekle (czapki) oraz inne insygnia i fotografie. W odniesieniu do Helanii i Gedanii nie udało się dotychczas odnaleźć dekli korporacyjnych, a jedynie pojedyncze inne insygnia, fotografie czy dokumenty.

Dzięki zgromadzonym zbiorom w wirtualnym Muzeum Polskich Korporacji Akademickich zaprezentowano w formie osobnych opracowań historię oraz stan członkowski wszystkich polskich korporacji z Gdańska. Przedstawiono nie tylko same stowarzyszenia, ale także zebrane wiadomości biograficzne oraz indywidualne fotografie członków korporacji. Możliwie było zaprezentowanie obszernych, choć niekompletnych spisów członkowskich. Łącznie obejmują one niemal 600 nazwisk.

Będziemy wdzięczni za: uzupełnienia i korektę zamieszczonych na stronie opracowań, a także przesyłanie danych biograficznych i fotografii członków korporacji (Kontakt), wsparcie w poszukiwaniach materialnych śladów i wszelkich informacji o samych korporacjach. (Poszukiwania) oraz pomoc w identyfikacji zebranych w Archiwum Korporacyjnym fotografii (Identyfikacja fotografii z Gdańska).

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 IX 2007 r.
Ostatnia zmiana: 24 XI 2010 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Polskie środowisko korporacyjne w Gdańsku w latach 1921-1939, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 24 XI 2010 r.

O Archiwum | Muzeum Korporacyjne | Aktualności | Kontakt | English © Archiwum Korporacyjne Nota prawna | Mapa serwisu | created by { re.PUBLIK }