Muzeum Korporacyjne

Muzeum polskich związków akademickich i polskiej inteligencji

Wirtualne Muzeum Polskich Korporacji Akademickich powstało w 2007 r. Celem instytucji jest przedstawienie dziejów polskich korporacji akademickich z lat 1816-1989 oraz przybliżenie sylwetek ponad 20.000 tysięcy osób, które w tym okresie do korporacji akademickich należały, współkształtowały je i były przez nie wychowywane. Stąd też Muzeum Polskich Korporacji Akademickich jest nie tylko muzeum dawnych związków akademickich, ale także znacznej części polskiej inteligencji XIX i XX wieku.

Prezentacja rozpoczyna się od przedstawienia zarysu historii polskich korporacji akademickich w okresie od powstania w 1816 r. we Wrocławiu pierwszej korporacji Polonia do dnia dzisiejszego (vide O Korporacjach). Dalej następują prezentacje poświęcone poszczególnym okresom dziejów ruchu korporacyjnego: w czasie zaborów (vide Korporacje 1816-1918), w dwudziestoleciu międzywojennym (vide Korporacje 1918-1939) oraz po wybuchu II wojny światowej w kraju i na emigracji (vide Korporacje 1939-1989).

Przy omówieniu historii polskiego ruchu korporacyjnego w określonej epoce najpierw przestawione są ośrodki akademickie i działające w nich środowiska korporacyjne, a następnie na tym tle następuje prezentacja poszczególnych korporacji oraz ich członków. Zgodnie z tym założeniem przedstawione zostały cztery ośrodki akademickie dla czasów zaborów (vide Wrocław, Dorpat, Ryga, Czerniowce), siedem, które funkcjonowały w przedwojennej Polsce (vide Wilno, Warszawa, Lwów, Poznań, Kraków, Lublin, Cieszyn) oraz trzy dla korporacji aktywnych także w dwudziestoleciu międzywojennym, ale poza granicami Rzeczypospolitej (Gdańsk, Kowno, Wiedeń).

Prezentacja dziejów korporacji akademickich i losów ich członków możliwa jest dzięki zbiorom zgromadzonym w Archiwum Polskich Korporacji Akademickich. Od 2007 r. ich ekspozycja ulega stopniowemu rozszerzeniu. Początkowo w 2007 r. prezentowanych było 20 korporacji, w 2008 r. 33 korporacje, w 2009 r. 50 korporacji, w początkach 2010 r. 62 korporacje, w od grudnia 2010 r. 232 polskie korporacje akademickie oraz 40 korporacji mniejszości narodowych. Łącznie wszystkie udostępnione dotychczas spisy członkowskie obejmują niemal 16000 nazwisk polskich korporantów z lat 1816-1939. Ich nazwiskom towarzyszą zebrane o nich dane biograficzne, a tam gdzie to było możliwe tj. dotychczas w przypadku ok. 1500 osób także ich indywidualne fotografie.

Prezentacja ośrodków akademickich i środowisk korporacyjnych

Charakterystyki poszczególnych ośrodków akademickich oraz środowisk korporacyjnych opracowane zostały w oparciu o następujące kryteria. Po pierwsze, rozpoczynają się one informacjami o funkcjonujących w nich szkołach wyższych oraz liczbie studiujących. Po drugie, dokonany został przegląd istniejących w każdym środowisku korporacji. Po trzecie, podjęto próbę oszacowania ilości korporantów w stosunku do liczby studiujących w danym mieście studentów. Po czwarte, imiennie wskazano członków korporacji, którzy odznaczyli się w życiu akademickim, społeczno-gospodarczym i politycznym. Po piąte wreszcie, dokonana została podsumowująca charakterystyka poszczególnych środowisk korporacyjnych. Dodać należy, że w odniesieniu do ośrodków akademickich spoza kraju, analogiczne konsekwentne omówienie nie zawsze było możliwe.

Dokonanie charakterystyki poszczególnych ośrodków akademickich oraz środowisk korporacyjnych wymagało przyjęcia kilku założeń. Po pierwsze, pojęcie „szkoła wyższa” rozumiane jest sensu largo tzn. odnosi się nie tylko do szkół, które posiadały prawa akademickie w rozumieniu ówczesnych przepisów prawa, ale obejmuje niekiedy także szkoły ponadgimnazjalne, które praw tych oficjalnie do 1939 r. nie posiadały. Dzięki temu możliwe było zaprezentowanie powstałych przy takich uczelniach korporacji (np. Kujawja przy Państwowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie). Warto także dodać, że szkoły takie o prawa uczelni wyższych zazwyczaj już w okresie międzywojennym się ubiegały i ostatecznie uzyskały je po wojnie, a ich absolwenci otrzymali na podstawie uzyskanych do 1939 r. tytułów zawodowych odpowiednie tytuły akademickie (np. Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Poznaniu). Po drugie, nie zawsze możliwe było precyzyjne ustalenie liczby studiujących w danym ośrodku akademickim i stąd niekiedy ograniczenie jej do słuchaczy szkół wyższych w świetle ówczesnego prawa. Po trzecie, pojęcie „korporacja akademicka” rozumiane jest zgodnie z przedstawioną w ramach tego opracowania definicją (vide O Korporacjach). Zgodnie z nią korporacją jest każde stowarzyszenie charakteryzujące się czterema wskazanymi cechami tj. kultywuje przynajmniej niektóre z typowych dla ogółu korporacji akademickich tradycji, składa się ze studentów lub absolwentów wyższych uczelni, zachowuje zasadę dożywotności członkostwa oraz prowadzi działalność samopomocową, samokształceniową, towarzyską lub społeczno-ideową. Bez znaczenia pozostaje natomiast okoliczność, czy dane stowarzyszenie było związkiem męskim, żeńskim czy koedukacyjnym, a także jaką przyjęło oficjalnie nazwę. W odniesieniu do rzeczywistości polskiej lat międzywojennych oznacza to, że korporacjami były także związki studenckie określające się jako „konfederacje” i „korpusy” (szerzej vide W dwudziestoleciu: korporacje 1918-1939). Po czwarte, klasyfikując korporacje zgodnie z ich przynależnością do jednego z nurtów ideowych kierowano się kryterium formalnym tj. członkostwem w jednym z ogólnopolskich związków korporacyjnych, a w przypadku jego zmiany wyłącznie ostatnią znaną przynależnością. Korporacje, które opuściły struktury jednego ze wspomnianych zrzeszeń, ale nie stały się członkami innego ze związków ogólnopolskich, traktowane są zgodnie ze swoim wcześniejszym członkostwem. Po piąte, ze względu na brak kompletnych danych statystycznych określenie procenta korporantów wśród ogółu studiujących mogło być przeprowadzone tylko w odniesieniu do członków korporacji zrzeszonych w Związku Polskich Korporacji Akademickich i jedynie za rok akademicki 1927/28 oraz 1930/31, gdyż tylko w odniesieniu do tych lat istnieją szczegółowe informacje. W niektórych mniejszych ośrodkach akademickich, gdzie zachowały się częściowe bądź choćby pośrednie dane dotyczące liczebności innych korporacji, podjęto próbę określenia procenta wszystkich studentów-korporantów. W związku z marginalnym znaczeniem korporacji żeńskich w latach międzywojennych, wszystkie statystyki dotyczą tylko studentów-mężczyzn. Przy obliczaniu liczby studentów w danym ośrodku akademickim przyjęto także upraszczające założenie, że w każdym z nich procent studentów do studentek odpowiadał średniej krajowej i wynosił - w roku akademickim 1927/28 oraz 1930/31 - 75% do 25%.

Prezentacja korporacji

Jak wspomniano, w ramach poszczególnych środowisk przedstawiono należące do nich korporacje. Początkowo w 2007 r. prezentowanych było jedynie 20 korporacji tj. dwa-trzy związki w każdym ośrodku akademickim międzywojnia. Obecnie przedstawione są już 272 korporacje akademickie, a wśród nich 232 tj. praktycznie wszystkie znane polskie korporacje akademickie z lat 1816-1939 oraz 40 tj. większość znanych korporacji mniejszości narodowych z lat 1918-1939.

Dzięki zgromadzonym zbiorom w wirtualnym Muzeum Polskich Korporacji Akademickich zaprezentowano w formie osobnych opracowań historię oraz stan członkowski 129 polskich korporacji. Wiadomości poświęcone pozostałym związkom przedstawiono w postaci zbiorowych zestawień oddzielnie dla każdego ośrodka akademickiego (vide Pozostałe). W miarę powiększania zbiorów Archiwum także te korporacje doczekają się osobnych opracowań.

Co do zasady opracowania poświęcone poszczególnym korporacjom składają się z trzech części, którym towarzyszą fotografie. Obejmują one:

metryczkę korporacji (nazwa, siedziba, data założenia, barwy, dewiza),
rys historyczny,
listę członków wraz z ich biogramami i indywidualnymi fotografiami.

Prezentacja postaci korporantów

Pierwotnie wirtualne Muzeum Polskich Korporacji Akademickich pomyślane było jako miejsce przedstawienia tradycji dawnych polskich korporacji akademickich. Od 2009 r. ciężar prac przenoszony jest na wzbogacanie opracowań poświęconych korporacjom o dane biograficzne oraz indywidualne fotografie samych korporantów. Jako pierwsze tego rodzaju prezentacji doczekały się w początkach 2010 r.: rysko-warszawska Arkonia, warszawska Sparta, krakowska Arcadia, wiedeńska Samogitia oraz kowieńska Lauda.

Do końca listopada 2010 r. udało się zaprezentować listy członkowskie wszystkich tj. 232 polskich korporacji akademickich. Łącznie obejmują one niemal 16000 nazwisk polskich korporantów z lat 1916-1939. Nazwiskom korporantów towarzyszą zebrane o nich dane biograficzne, a tam gdzie to było możliwe tj. dotychczas w przypadku ok. 1500 osób także ich indywidualne fotografie.

Do współpracy w zbieraniu i uzupełnianiu biogramów członków korporacji akademickich zaproszeni są wszyscy zainteresowani. Cenna mogłaby być pomoc między innymi ze strony osób zainteresowanych taką tematyką, w ramach której można podjąć badania biograficzne członków określonego typu korporacji akademickich, na przykład związanych z daną profesją zawodową (korporacje lekarskie, weterynaryjne, farmaceutyczne, prawnicze, górnicze), regionem (korporacje pomorskie, śląskie, kresowe), nurtem społeczno-politycznym (korporacje narodowe, monarchistyczne, chrześcijańskie, narodowe, piłsudczykowskie) czy grupą społeczną (korporacje ziemiańskie).

Uwagi terminologiczne

Wiele trudności sprawia niekonsekwentna pisownia nazw korporacji. W części jest ona wynikiem zmian reguł ortograficznych języka polskiego w XIX i XX w. Niejednolicie między innymi pisano litery „v” i „w” (np. pisano Vandea, ale także Wandea), „t” i „th” (np. pisano Scytia, ale także Scythia), „c” i „k” np. (np. pisano Corabja, ale także Korabja). Brak konsekwencji widoczny był także w odniesieniu do końcówek nazw korporacji. Stąd używano nawet w ramach jednej korporacji na przestrzeni lat, ale także często zamiennie nazw „Venedya”, „Venedja” i „Venedia”. W tym opracowaniu przyjęto zasadę, że stosowana jest – na tyle na ile można było to ustalić – najczęściej stosowana przed wojną pisownia. Jednocześnie w przypadku reaktywowanych po 1989 r. korporacji akademickich stosuje się konsekwentnie pisownię współczesną także do opisu przeszłości.

Słowniczek terminów korporacyjnych i wykaz skrótów

AG - Akademia Górnicza w Krakowie (od 1949 r. Akademia Górniczo-Hutnicza)
akt. - ustalony okres aktywności w korporacji akademickiej w czasie studiów (w związku z brakiem danych archiwalnych zazwyczaj nie jest tożsamy z rzeczywistym okresem aktywności w korporacji)
AM - Akademia Medyczna
AMW - Akademia Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie
ASP - Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie
banda - jedno-, dwu- lub trójbarwna szarfa noszona przez korporantów z jednego boku na drugi. Szerokość band uzależniona była od okazji, w trakcie której były one używane (zwyczajowo: bandy frakowe - ok. 10 mm., codzienne - ok. 20-30 mm., komersowe - ok. 50 mm.)
c. - coetus - rok przyjęcia do korporacji
C! - comiliton, komiliton (łac. “towarzysz broni”) - 1. pełnoprawny członek korporacji (inaczej m.in. rycerz, barwiarz), 2. zwrot grzecznościowy stosowany w kontaktach między korporantami, odpowiednik zwrotu “Pan”
cyrkiel - monogram ze stylizowanych liter V, C i F (od pierwszych liter łacińskiego zawołania “Vivat, Crescat, Floreat” tzn. “Niech żyje, wzrasta i rozkwita”), pierwszej litery nazwy danej korporacji oraz wykrzyknika. W zależności od tradycji korporacyjnej cyrkle w formie metalowych odznak były noszone w klapie marynarki, przy bandzie albo czapce.
dekiel - czapka korporacyjna z otokiem w barwach danej korporacji oraz charakterystycznym dla niej symbolem wyszytym na wierzchu
fidułka (inaczej m.in. sobótka, knajpa) - wesołe spotkanie biesiadne ze śpiewami przy piwie (rzadziej innych trunkach)
F! - filister (inaczej m.in. senior, stary strzecha) - członek korporacji po zakończeniu studiów
f! - fuks (inaczej m.in. giermek, smyk, renons) - niepełnoprawny członek korporacji w początkowym okresie członkostwa w korporacji
i.p. (imię piwne) - przezwisko w korporacji
K! - korporacja
kartel - uroczysta umowa pomiędzy dwiema korporacjami zobowiązująca do utrzymywania bliskich, braterskich stosunków zawierana na określony czas (kartel okresowy) bądź na zawsze (kartel wieczysty)
koło filistrów - związek skupiający wszystkich filistrów danej korporacji
komers - najbardziej uroczyste spotkanie korporacyjne, najczęściej z okazji rocznicy powstania organizacji
konwent - 1. synonim terminu “korporacja”, 2. najwyższa władza w korporacji, organ składający się z wszystkich pełnoprawnych członków korporacji
KUL - Katolicki Uniwersytet Lubelski (do 1928 r. Uniwersytet Lubelski)
kwatera - siedziba korporacji
olderman - wychowawca fuksów i kandydatów
PG - Politechnika Gdańska
PL - Politechnika Lwowska
PR - Politechnika Ryska
PS - Politechnika Szczecińska
PŚ - Politechnika Śląska w Gliwicach
PW - Politechnika Warszawska
PWr. - Politechnika Wrocławska
rapir (szlagier) - reprezentacyjna broń biała używana przez korporantów
SGGW - Szkoła Wyższa Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
SGH - Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (do 1933 r. Wyższa Szkoła Handlowa)
sztychowanie - obrzęd korporacyjny, w którym dwóch członków korporacji ślubuje utrzymać przyjaźń do końca życia. Polega na wzajemnym przebiciu swoich czapek korporacyjnych rapirami. Po uroczystości sztychowani wymieniają się odcinkami swoich band, które następnie wszywa się otwór powstały po przebiciu dekla).
UAM - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (do 1955 r. Uniwersytet Poznański)
UD - Uniwersytet w Dorpacie
UG - Uniwersytet Gdański
UJ - Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
UJK - Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (do 1919 r. Uniwersytet Lwowski)
ULw. - Uniwersytet Lwowski (od 1919 r. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie)
UP - Uniwersytet Poznański (od 1955 r. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
US - Uniwersytet Szczeciński
UŚ - Uniwersytet Śląski w Katowicach
USB - Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie
UW - Uniwersytet Warszawski (1935-1939 Uniwersytet Józefa Piłsudskiego w Warszawie)
UWr. - Uniwersytet Wrocławski
WSH - Wyższa Szkoła Handlowa w Warszawie (od 1933 r. Szkoła Główna Handlowa)
ZPKA - Związek Polskich Korporacji Akademickich

Ogólna bibliografia:

1) Rocznik Korporacyjny 1928-1928, Warszawa 1928,
2) Zbysław Popławski, Związek Polskich Korporacyj Akademickich w latach 1928-1939, Polskie Korporacje Akademickie 1995, z. 9,
3) Zbysław Popławski, Zarys dziejów ruchu korporacyjnego, Kraków ok. 1995, maszynopis,
4) Korporant 1925, nr 1-7,
5) Wiadomości Korporacyjne 1927-1931, nr 1-42,
6) Życie Korporacyjne 1934-1935, nr 1-5,
7) Biuletyn Korporacyjny ZPKA 1936-1939,
.8) Biuletyn Korporacyjny ZPKA 1999-2005, nr 1-28,
9) Polskie Korporacje Akademickie 1992-1999, z. 1-16,
10) Historia Academica 2009, z. 1
11) Strona internetowa poświęcona korporantom-ofiarom zbrodni katyńskiej (www.korporant.pl).

Opracowanie: Bartłomiej P. Wróblewski
Opublikowano: 12 IX 2007 r.
Ostatnia zmiana: 5 I 2011 r.

Propozycja cytowania: Bartłomiej P. Wróblewski, Muzeum Polskich Korporacji Akademickich, (na:) www.archiwumkorporacyjne.pl, stan 5 I 2011 r.

O Archiwum | Muzeum Korporacyjne | Aktualności | Kontakt | English © Archiwum Korporacyjne Nota prawna | Mapa serwisu | created by { re.PUBLIK }